Έχει αποδειχτεί πως η φωνολογική ενημερότητα ευθύνεται σε πολλές περιπτώσεις για τις δυσκολίες στην ανάγνωση και τη γραφή στις δύο πρώτες τάξεις του Δημοτικού.
Τι είναι όμως η φωνολογική ενημερότητα;
Με τον όρο φωνολογική ενημερότητα εννοούμε τη συνειδητή διάκριση και ανάλυση της ομιλίας στα επιμέρους στοιχεία της. Δηλαδή των λέξεων που αποτελούν την πρόταση, επίσης των συλλαβών που αποτελούν τη λέξη, καθώς και των φωνημάτων του αποτελούν τη συλλαβή. Επίσης, είναι η ικανότητα των παιδιών να χειρίζονται τα φωνολογικά συστατικά των γλωσσικών μονάδων (π.χ. δημιουργία νέων λέξεων αλλάζοντας κάποιο φώνημα πόδι/ ρόδι ή προσθέτοντας μία συλλαβή χέρι/μαχαίρι κτλ.).
Το άτομο που έχει αναπτυγμένη φωνολογική ενημερότητα μπορεί:
-
να αναλύει προτάσεις σε λέξεις
-
να αναλύει λέξεις σε συλλαβές
-
να συνθέτει συλλαβές με σκοπό το σχηματισμό λέξεων
-
να αντιλαμβάνεται την ομοιοκαταληξία και την ομοηχία των λέξεων που ακούει
-
να κάνει διάφορους χειρισμούς, σαν να παίζει με τις συλλαβές των λέξεων που ακούει, όπως για παράδειγμα να αφαιρεί μια ή περισσότερες συλλαβές από μια λέξη, να προσθέτει άλλες που δεν υπάρχουν, να αντιστρέφει μεταξύ τους κάποιες συλλαβές ή φωνήματα.
Παιδιά με φτωχή φωνολογική ενημερότητα έχουν λανθασμένο ή ανώριμο σύστημα επεξεργασίας ήχων. Ως συνέπεια δεν έχουν γερά θεμέλια για την ανάπτυξη της γραφής και της ανάγνωσης και αντιμετωπίζουν αρκετές δυσκολίες στις δεξιότητες ανάγνωσης και γραφής. Πιο συγκεκριμένα:
-
παραλείπουν, προσθέτουν ή αντιμεταθέτουν τα γράμματα ή συλλαβές ,
-
δυσκολεύονται στην ανάγνωση άγνωστων λέξεων
-
δεν μπορούν να συμπληρώσουν σωστά τις ασκήσεις που απαιτούν να συνδυάσουν διαφορετικούς ήχους
-
δεν μπορούν να συμπληρώσουν σωστά τα φωνήματα στις δραστηριότητες αντικατάστασης (π.χ. να αλλάξει το /λ/ στη λέξη άλλο με το /μ/ και να γίνει η λέξη άμμο)
-
έχουν δυσκολίες να εντοπίσουν από πόσες συλλαβές αποτελείται η λέξη
-
έχουν δυσκολία στη διάκριση ομοιοκαταληξίας που οδηγεί στη λανθασμένη ορθογραφία των καταλήξεων.
Για να αποφεύγουμε τις δυσκολίες στην ανάγνωση και στη γραφή η ανάπτυξη φωνολογικής ενημερότητας πρέπει να ξεκινήσει νωρίς, πριν την ένταξη του παιδιού στην πρώτη τάξη. Ένας λογοθεραπευτής φροντίζει οι δραστηριότητες να είναι ενδιαφέρουσες για το παιδί και όλες οι ασκήσεις να γίνονται με παιχνίδι, αρχίζοντας πάντοτε με ασκήσεις που τα παιδιά μπορούν να ολοκληρώσουν με επιτυχία. Η καλλιέργεια φωνολογικής ενημερότητας απαιτεί χρόνο, αλλά έχει θετική επιρροή στην ανάπτυξη γραφής και ανάγνωσης.